ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΑ
ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ:
[Μάθημα υποχρεωτικό επιλογής 4ου
εξαμήνου, εαρινό εξάμηνο 2014]
Διδάσκουσα: αν. καθ. Βασιλική
Γεωργιάδου
Περιγραφή:
A) Η έννοια της δημοκρατίας και οι διεργασίες του εκδημοκρατισμού θα
αποτελέσουν τη θεωρητική αφετηρία του μαθήματος: Πώς ορίζεται η έννοια
δημοκρατία, που ανευρίσκονται οι απαρχές της, πώς εγκαθιδρύεται και
εδραιώνεται, πού και πώς εξαπλώνεται από την εποχή του πρώτου μεγάλου κύματος
εκδημοκρατισμού μέχρι σήμερα που -κατά ορισμένους (Cl.
Leggewie)- βρισκόμαστε ήδη στο πέμπτο κύμα
του εκδημοκρατισμού, είναι τα κεντρικά ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν στο
εισαγωγικό μέρος του μαθήματος.
B) i. Στη
συνέχεια στο επίκεντρο του γνωστικού μας ενδιαφέροντος θα βρεθούν τα
εφαρμοσμένα δημοκρατικά συστήματα διακυβέρνησης (τα αντιπροσωπευτικά:
κοινοβουλευτικά και προεδρικά, καθώς και τα αμεσοδημοκρατικά), τα οποία –σε
παραλλάγες και αποκλίσεις από τον σχετικό ιδεότυπο– έχουν υιοθετηθεί από τις
ευρωπαϊκές χώρες, τις ΗΠΑ και αλλού. Στο μάθημα θα παρουσιαστούν οι κύριες μορφές των συστημάτων
διακυβέρνησης και θα αναζητηθούν οι ιστορικο-πολιτισμικές, καθώς και οι
πολιτικο-θεσμικές προϋποθέσεις που συμβάλλουν στην καθιέρωση των διαφορετικών
αυτών μορφών.
ii. Τα δημοκρατικά συστήματα διακυβέρνησης θα εξεταστούν, επίσης, από τη
σκοπιά των αρχών που διέπουν τη διευθέτηση των διαφορετικών
κοινωνικο-οικονομικών συμφερόντων και την επίλυση των συγκρούσεων που
αναδεικνύονται στο εσωτερικό τους. Διάκριση θα γίνει μεταξύ των συστημάτων
διακυβέρνησης που διέπονται από την ανταγωνιστική αρχή (πρόκειται για το
λεγόμενο «ουεστμινστεριανό μοντέλο» δημοκρατίας) και εκείνων που διέπονται από
τη συναινετική αρχή (πρόκειται για το «διαπραγματευτικό μοντέλο» δημοκρατίας).
Επιπλέον, θα εξεταστούν «ενδιάμεσα» συστήματα διακυβέρνησης, στα οποία τόσο το
στοιχείο του ανταγωνισμού όσο και το στοιχείο της συναίνεσης είναι παρόντα στην
οργάνωση των πολιτικών θεσμών και στη λήψη των πολιτικών αποφάσεων.
iii. Μελετώντας τα συστήματα διακυβέρνησης από τυπική-περιγραφική, αλλά και
από εμπειρική-αναλυτική σκοπιά, θα εστιάσουμε την προσοχή μας στο θεσμικό
περιβάλλον των διαφορετικών συστημάτων διακυβέρνησης, στην ποιότητα της
δημοκρατίας και στα αποτελέσματα της πολιτικής που προκύπτουν από τη λειτουργία
τους. Μάλιστα, καθώς η έννοια της συναίνεσης έχει εισέλθει στον δημόσιο διάλογο
κατά τρόπο αδιαφοροποίητο, ενώ ο τύπος της «συναινετικής δημοκρατίας» συχνά
εκλαμβάνεται ως πρότυπο προς το οποίο οφείλουν να προσαρμοστούν τα συστήματα
διακυβέρνησης προκειμένου να υπερβούν τις αδυναμίες τους, θα επικεντρώσουμε την
προσοχή μας στους υπάρχοντες επιμέρους τύπους συναινετικών (ορθότερο:
διαπραγματευτικών) δημοκρατιών και στις συνθήκες που οδηγούν στην ανάδειξή
τους.
C) Καθώς τα δημοκρατικά συστήματα διακυβέρνησης παρουσιάζουν εμφανείς
δυσλειτουργίες και, συν τω χρόνω, περιορίζεται ο βαθμός αποδοχής τους από το
εκλογικό σώμα των κοινωνιών της ύστερης νεωτερικότητας, στο μάθημα θα
αναζητηθούν οι αιτίες αυτής της κατάστασης: Κατά πόσο η μείωση της εκλογικής
συμμετοχής και οι διεργασίες «αποευθυγράμμισης» των ψηφοφόρων από τα κόμματα
που παρατηρούνται στα ανταγωνιστικά μοντέλα δημοκρατίας, αλλά και η ενίσχυση
του ακροδεξιού πόλου που λαμβάνει χώρα ιδίως στα συναινετικά μοντέλα (αν και
πλέον όχι μόνο σε αυτά), καθώς και το διαρκές «μπλοκάρισμα» της πολιτικής που
χαρακτηρίζει τα μικτά/ενδιάμεσα συστήματα διακυβέρνησης αποτελούν συνέπειες των
λειτουργικών αρχών που διέπουν τα διαφορετικά αυτά μοντέλα δημοκρατίας;
Τρόπος εξέτασης και συμμετοχής στο μάθημα:
Φοιτητές/-τριες
που μετέχουν συστηματικά στις παραδόσεις, έχουν τη δυνατότητα να αναλάβουν την
επεξεργασία επιμέρους θεμάτων, τα οποία εντάσσονται στη διδακτέα ύλη και με τη
μορφή σύντομων εισηγήσεων να παρουσιάσουν τα θέματα που έχουν επεξεργαστεί στο
μάθημα, συμβάλλοντας στη βελτίωση της τελικής αξιολόγησής τους.
Θέματα εισηγήσεων
ορίζονται μετά από συνεννόηση με τη διδάσκουσα.
Κατάλογος Συγγραμμάτων:
•Robert Dahl, Περί Δημοκρατίας,
Αθήνα: Ψυχογιός, 2001.
•Manfred G. Schmidt, Θεωρίες της
Δημοκρατίας, Αθήνα: Σαββάλας, 2004.
•Tzvetan Todorov, Οι Εσωτερικοί Εχθροί της Δημοκρατίας, Αθήνα: Πατάκης 2013.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
•Alan R. Ball & B. Gay Peters, Σύγχρονη πολιτική και διακυβέρνηση,
Αθήνα: Παπαζήση 2001.
•Bασιλική
Γεωργιάδου, Η Άκρα Δεξιά και οι συνέπειες
της συναίνεσης, Αθήνα: Καστανιώτης 2008.
•David Held, Μοντέλα
Δημοκρατίας, Αθήνα: Πολύτροπον, 2007.
•Andrew Heywood,
Εισαγωγή στην Πολιτική, Αθήνα: Πόλις, 2006.
•Rod Haque & Martin Harrop, Συγκριτική
πολιτική και διακυβέρνηση, Αθήνα: Κριτική 2005.
•Samuel P. Huntington, The Third Wave. Democratization in the Late Twentieth Century,
Νοrman & London: University of Oklahoma Press 1991.
•Η. D. Klingemann & D. Fuchs (eds), Citizens
and the State, New York: Oxford University Press.
•Κόλιν Κράουτς, Μεταδημοκρατία,
Αθήνα: Εκκρεμές 2006
•Arendt Lijphart, Patterns of Democracy. Government Forms and Performance in Thirty-Six
Countries, New
Haven & London: Yale University Press, 1999.
•Giovanni Sartori, Συγκριτική Συνταγματική Μηχανική, Αθήνα:
Παπαζήση, 2007.
•Chantal Mouffe, Το δημοκρατικό παράδοξο, Αθήνα: Πόλις
2004.
•
Pippa Norris (ed.), Critical Citizens. Oxford: Oxford
University Press 1999.
•Τσεμπελής, Γιώργος, «Λήψη αποφάσεων στα πολιτικά
συστήματα: αρνησίκυροι παίκτες», Επιθεώρηση
Κοινωνικών Ερευνών (ειδική έκδοση), Αθήνα 2003.
Περιοδικά με αφιερωματικά τεύχη για τη δημοκρατική
διακυβέρνηση:
ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ, τεύχος 24/2010, «Διακυβέρνηση».
ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΝΙΑ,
τεύχος 31 .
Θεματικές ενότητες:
•Εισαγωγή στην προβληματική του μαθήματος.
•Ορίζοντας τις έννοιες και συζητώντας για τις διαδικασίες:
Δημοκρατία –
Εκδημοκρατισμός.
•Αντιπροσωπευτικά συστήματα διακυβέρνησης και αμεσοδημοκρατικά
συστήματα διακυβέρνησης: Η θεσμική διάσταση των εξουσιών.
•Ανταγωνιστικά και συναινετικά συστήματα διακυβέρνησης:
τρόποι διευθέτησης των
κοινωνικο-οικονομικών συγκρούσεων και λήψης των πολιτικών αποφάσεων.
•Αναλύοντας τα προεδρικά συστήματα διακυβέρνησης:
Η περίπτωση των ΗΠΑ.
•Ανταγωνιστική δημοκρατία και κοινοβουλευτισμός στη Μεγάλη Βρετανία.
•Αναλογική δημοκρατία και ιδιότυπο «πελατειακό σύστημα» στην Αυστρία.
•Απαγορεύοντας τους μιναρέδες συναινετικά και αμεσοδημοκρατικά:
δημοψηφίσματα και ψηφοφορίες βάσης στην Ελβετία.
•Ομοσπονδιακή δημοκρατία και «δημοκρατία του καγκελάριου»:
«μπλοκαρισμένο» σύστημα
διακυβέρνησης στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας.
•Δημοκρατικά και «μεταδημοκρατικά» συστήματα διακυβέρνησης.
Η περίπτωση της Δεύτερης
Ιταλικής Δημοκρατίας και το «φαινόμενο Μπερλουσκόνι».
•Δημοκρατικά συστήματα διακυβέρνησης σε κρίση;
Το πρόβλημα του «δημοκρατικού
ελλείμματος» και οι γνώμες των πολιτών για τη δημοκρατία.
Περιγραφή και
υλικό του μαθήματος στο ιστολόγιο «Πολιτική Κοινωνιολογία», http://polsociology.blogspot.com
